Temel Seramik Şekillendirme Yöntemleri 3: Plaka Yöntemi
Plaka yöntemi kullanarak pek çok formu kolayca yapabileceğiniz gibi, çömlekçi tornası kullanılarak üretilemeyecek; çimdik ya da sucuk yöntemi kullanarak elde edilmesi zor olan seramik formlar oluşturabilirsiniz.
Hint ve Mezopotamya mimarisinde bulunan seramik karolar incelendiğinde, MÖ 14.000'den beri çamur plakalardan seramik yapıldığı görülmektedir. Ancak antik kültürler arasında plaka yöntemi çok yaygın olarak kullanılmamış, daha çok çömlekçi tornası tercih edilmişti. Plaka yöntemi, daha çok Kolomb öncesi Mezoamerikan çömlekçiler tarafından yoğun bir şekilde ve çok başarıyla kullanıldı. Günümüzde ise, modern seramikçiler plaka yöntemiyle hem yumuşak, hem de sert plakalar kullanarak heyecan verici çalışmalar yapıyorlar.
PLAKALAR NASIL HAZIRLANIR?
Plakalar çeşitli yöntemlerle hazırlanabilir. En yaygın yöntem, plakayı bir merdane kullanarak elle açmaktır. Diğer yöntemler arasında büyük bir blok çamurdan dilimleme, plaka açma makineleri ve elle savurma sayılabilir.
Açılacak çamurun homojen bir dokusu olmalı, çok nemli ya da çok sert olmamalıdır. Elinizle yassı, kalın bir form verdiğiniz çamur parçasını, kalın bir kumaş, kanvas üzerine yerleştirip merdane ile açabilirsiniz. Çamuru açarken, merkezden başlayarak çeşitli yönlerde merdane ile üzerinden geçmek ve çamurun rahatça hareket etmesini sağlamak için ara sıra çamuru kumaştan ayırmak faydalı olacaktır.
Plaka açma makineleri, seramikçilerin büyük plakaları hızla, tek tip kalınlıkta açmasını sağlayan ekipmanlardır. Sıklıkla çamur plakaların kullanıldığı atölyeler için önemli bir ekipmandır. Merdane ile açılması çok yorucu, hatta imkansız olan çok büyük miktarlarda çamuru fiziksel olarak zorlanmadan açmanızı sağlarlar. Plaka açma makineleri çok farklı boyutlarda olabilirler. Büyük ve ayaklı plaka açma makineleri, büyük atölyeler için idealdir. Masa üstü plaka açma makineleri, büyük modellere göre daha ekonomik alternatiflerdir. Boyutları ve taşınabilirlikleri nedeniyle, özellikle küçük atölyeler ve okullar tarafından tercih edilirler. Kullanımları kolaydır ve daha büyük modeller gibi farklı boyutlarda plakalar üretme imkanı verirler.
Daha organik bir yaklaşım için, elle savurma da tercih edilebilir. Çamurun sert bir yüzeye belirli bir açıyla fırlatılmasıyla oluşturulan plakalar, çoğunlukla kalınlık bakımından tek tip değildir ve yapacağınız çalışmaya organik bir his verebilir. Yuvarlak bir plaka istiyorsanız her defasında farklı bir kenarından tutarak, uzun bir plaka için aynı kenardan tutarak fırlatın.
PLAKALARLA NASIL ÇALIŞILIR?
Plaka yöntemiyle yapılacak çalışmalar için, yumuşak ya da sert plakalar kullanılabilir.
Yumuşak Plaka ile Çalışmak
Yeni açılmış ve hala oldukça nemli olan yumuşak plakalarla çalışarak genellikle deriyi anımsatan hoş, akıcı yapılar üretilebilir. Yumuşak plaka, yapım ve pişirim sırasında çarpılmaya ve bükülmeye daha eğilimlidir, bu nedenle plakayı hazırlarken her iki yüzeyi üzerinden de geçmek gerekir.
Tekrarlanabilir formlar oluşturmak için çökme kalıpları içine yerleştirilebilir; kayaların, kaselerin ya da kambur kalıpların üzerine serilerek ilginç formlar elde edilebilir. Plakalar yumuşak haldeyken form oluşturulup deri sertliğine geldikten sonra daha büyük bir parçaya eklenebilir.
Sert Plaka İle Çalışmak
Sert plaka yöntemi, mimari ve geometrik formlar için daha uygundur. Sert plaka yönteminde, plakalar hazırlanarak deri sertliğine gelene kadar yavaşça kurumaya bırakılır. Daha sonra istenilen şekilde kesilir, diğer deri sertliğindeki plakalarla birleştirilecek alanlara çizik atılıp balçık sürülerek birleştirilir ve hedeflenen form oluşturulur.
Sert plakalar, kalıpta şekillendirilmiş, çömlekçi tornasında hazırlanmış, çimdik yöntemiyle şekillendirilmiş diğer deri sertliğindeki formlarla birleştirilebilir. Bu teknik, yumuşak plaka ile çalışmaya oranla daha az çarpılmaya sebep olur.
PLAKA YÖNTEMİ İLE BÜYÜK BOYUTLU ÇALIŞMALAR NASIL YAPILIR?
Sucuk yöntemi daha kontrollü çalışmanızı sağlasa da, plaka yöntemi anıtsal işler için doğal olarak tercih edilmektedir.
Plaka yöntemi ile yapılan çalışmalar, daha sonra oluşabilecek çatlama ya da çarpılmaların önüne geçmek için tüm aşamalarda çok az ve çok dikkatli hareket ettirilmelidir. Plaka yöntemi ile yapılacak tüm büyük boyutlu çalışmalar, özellikle çok geniş ya da çok uzun olanlar, kuruma sırasında çamurun rahat hareket etmesi ve küçülebilmesi için, gazete kağıdı, kumaş vb yığınların üzerinde yapılmalıdır. Büyük çalışmalar tek bir yerde yapılmaya çalışılmalı, sadece bir kez, fırına yerleştirilirken hareket ettirilmelidir. Fırına şamot, kum ya da toz çamur üzerinde yerleştirilmeli, pişirim sürecindeki küçülme sırasında serbestçe hareket etmesine izin verilmelidir.
Büyük boyutlu çalışma yapan seramik sanatçıları çok çeşitli çalışma yöntemleri geliştirmişlerdir. Kimisi içi kum ya da sünger parçası dolu yastıklarla plakaları destekleyip, çalışmaları kururken yastıkları yavaşça boşaltarak problemsiz küçülmesini sağlar. Kimisi çok daha büyük anıtsal ürünler için ahşap iskele ile destek verir.
Bir diğer yöntem, büyük boyutlu çalışmalar için çamurun içine lifler ekleyerek çamurun çalışılabilirliğini ve gücünü artırmaktır. Bunun için kağıt katkılı seramik çamurları hazırlayabileceğiniz gibi, hazır satılan paperclay çamurlarını da tercih edebilirsiniz. Paperclay içindeki lifler, çamurun çok güçlü ve dayanıklı ama aynı zamanda çok hafif olmasını sağlar. Kağıt katkılı seramik çamuru birleşim yerlerindeki çatlamaları azaltır, çarpılma ve küçülmeyi azaltırken çalışmayı hafifletir. Tüm büyüklükteki işler için, ama özellikle normal şartlarda çok ağır olabilecek büyük boyutlu çalışmalar için idealdir.
KAYNAKÇA:
https://www.thesprucecrafts.com/slab-ceramics-pots-101-2746177
https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-5-ceramic-techniques-you-need-to-know
Peterson, Susan, The Craft and Art of Clay. A Col-mplete Potter’s Handbook, Laurence King Publishing, 1995
Clark, Kenneth, The Potter’s Manual. Little Brown and Company, 1993